Ил талбайн бууцайн сорт судалгааны ажлын дүн

1.Удирдтгал

2. Судалгааны арга зүй

Туршилтыг 2005 онд вайнштефаны мэргэжлийн их сургуулийн туршилт судалгааны төв дээр хийсэн. Хөрс нь хөнгөн шавранцар механик бүрэлдхүүнтэй. Жилийн дундаж температур нь 7-8°C, харин хур тундас 750-800 мм байв. 

Тарилтыг 2005 оны 4-р сарын 5 нд 2-4 см гүнд хийсэн. Тарилтыг хийсний дараа талбайг флийс хучлагаар хучиж, 4-р сарын 6 нд 10 мм, 4-р сарын 12, 15-нд 5 мм хэмжээтэйгээр талбайг бороожуулагчаар усалсан. Флийс хучлагыг 5-р сарын 2 нд авсан. Навчны өнгө, өвчин, хорлогчидод нэрвэгдсэн байдлын үнэлгээг 4-р сарын 22 нд хийсэн.

Хураалтыг хэсэгчилэн хийсэн бөгөөд 5-р сарын 10 нд эхний хэсгийг, харин 5-р сарын 18-нд үлдсэн хэсгийг хураан авч жигнэсэн.

Талбайг өмнө жилийн намар хагалсан. Тариалт хийхийн өмнө талбай бэлтгэгч хоршмол машинаар гүйцэтгэсэн бөгөөд хамгийн сүүлд нь фрезрээр боловсруулсан. Туршилтын өмнө талбайгаас хөрсний шинжилгээ авсан бөгөөд азот 8 кг/ га гэсэн дүн гарсан, үүнийг тооцоолон үндсэн бордоогоор азотыг 70 кг/га-р бордох ёстой. Тийм учраас 4-р сарын 5 нд тарихын өмнө 15,5% азотын үйлчлэх бодистой үрлэн бордоогоор бордсон. Мөн нэмж   120 кг/га Калимагнизаар бордсон.   

Нэмэлт бордоогоор 4-р сарын 22 нд ургамал бүрэн цухуйсны дараа азотын 27% үйлчлэх бодистойгоор бордсон. Азотын бордооны байх ёстой 150 кг/га-д хүрсэн.

Ариутгасан үрийн материалаар тарьсан учир бууцайнд өвчин хортон гараагүй.

Туршилтыг 2005 оны 4-сарын 5-наас 6-р сарын 18 хүртэл хугацаанд гурван удаа бороожуулагч төхөөрөмжөөр усалгааг хийсэн. Энэ хугацаанд орсон хур тундасны нийлбэр 167 мм байсан бөгөөд нэмэлт услалтаар 20 мм усыг нэмж өгсөн нь ургамал ургах тохиромжтой 187 мм чийгийг бүрдүүлж өгсөн. Энэ хугацаанд орсон хур тундасны мэдээллийг 1-р графикт үзүүлэв.

Ургалтын хугацаанд цаг агаарын байдал нилээд тогтвортой байсан. Өдрийн дундаж температур нь  15 °C илүү байв. Нийт ургалтын хугацаан дахь дундаж температур болон хур тундасны нийлбэрийг 2-р графикт үзүүлсэн. Энэ мэдээллийг Бавар мужийн ХАА цаг уурын төвийн  Фрайсинг хотын салбараас авсан болно.

Хүснэгт 2-4-т сортуудын ургац, ургалтын байдал, үрийн материал ариутгагдсан байдал зэргийг үзүүлсэн. Тарилтаас хойш 36 хонгийн дараа дээрхи гурван үзүүлэлтээр эхний үнэлгээг хийсэн бөгөөд харин үүнээс 8 хонгийн 2-р үнэлгээг гаргасан болно.

Сортуудын эртийн ургалтын байдлыг үзэхийн тулд тэдгээрийг яг нэг өдөр хураалт хийж харьцуулан үзсэн. Харин 2-р хураалтыг хувилбар бүрийн онцлогоос шалтгаалан тохируулан хийсэн. Энэ мэдээллийг 2-р хүснэгтээс авна уу.

Хүснэгт 3-с харахад маш ойлгомжтой харагдаж байгаа, ургацын байдлаараа Рендо, Бизон, Лацио сортууд нь хоорондоо тийм ялгаатай биш ойролцоогоор 950 гр/м2 байсан харин Торнадо сортын ургац нь бусад сортуудаас хамаагүй их буюу  1357 гр/м2 байсан.

Хэдий 1-р хураалтаар ийм үр дүн үзүүлсэн ч 2-р хураалтаар энэ нь батлагдаагүй бөгөөд сортуудын хувьд харьцангуй ялгаа гарсангүй. 

Эхний хураалт хийхийн өмнө 2005 оны 5-р сарын 10 нд, бууцайн навчны өнгө, гадаргуу, зэргийн үнэлгээг Крускал-валис мөн нэмений тестээр хийсэн. Үүний дүнд навчны өнгөний хувьд харьцангуй зөрүүтэй гарсан.  Тухайлбал Бизон сорт нь Лацио болон Рендо сортуудаас цайвар ногоон болох нь тодорхойлогдсон. Мөн Торнадо сорт нь дундаж үзүүлэлтийг үзүүлсэн.

Үргэлжлүүлэн өвчин хортоныг үнэлсэн. Хуурамч гуайлах өвчин нь ямар ч сортон дээр тохиолдоогүй боловч бусад өвчлөлт нь сорт болгонд харилцан адилгүй байсан. Өвчин хорлогчидод хамгийн бага нэрвэгдсэн сорт нь Лацио, харин хамгийн их нэрвэгдсэн нь Рендо, бусад сортууд нь энэ хоёрын завсарын үзүүлэлтийг үзүүлсэн.       ( Хүнэгт 4 ). 

Хоёрдугаар хураалтын дараа захын мөрний давталтын дэвсгийг хураалгүй орхиж түүний гол иш ургалтыг сорт бүрээр гаргахыг хүссэн. Хоёрдугаар хураалт нь 5-р сарын 10 нд байсан бөгөөд харин талбайн цэвэрлэгээ нь 5-р сарын 31 нд байсан учир гол ишний ажиглалтыг хийж амжаагүй. 

Туршилт нь 2005 оны хавар зохион байгуулагдсан. Хур тундасны нийлбэр нь өмнөх жилийнхээс их байсан, температур нь тогтмол биш оройдоо буурч зарим тохиолдолд хасах хэмд шилжиж байснаас шалтгаалан флийс хучлагаар удаан хугацааны турш хучих шаардлагатай болсон. Мөн 2-р хураалт хийх үеэр байнга бороотой байснаас шалтгаалан хурааж авсан ургацын мэдээ буруу гарах магадлалтай байна. Тиймээс тухайн ургацын байдлыг сортын өөрийн ургацтай харьцуулан гаргах шаардлагтай. ( График 2 ).

‘Рендо‘: - Энэ сорт нь ургац болон бусад үзүүлэлтээр тийм ч сайн биш. Үзүүлэлтийн үнэлгээгээр дундаж дүн авсан. Түүний навч нь жижиг бөгөөд зууван хэлбэртэй.

‘Торнадо‘: - Энэ сорт нь эхний хураалтаар бусад сортуудаасаа өндөр ургац үзүүлсэн ч хоёр дахь хураалтаар үүнийгээ батлаж чадаагүй. Ургалт сайтай, өвчин хортонд бага нэрвэгдсэн мөн бага зэргийн дугираг том навчтай. Бусад сортуудаас үзүүлтээр давуу байгаа сорт юм.

‘Бизон‘: - Энэ сорт нь 1-р тарилт болон хураалтын хувьд хамгийн бага цухуйлттай мөн ургацын хувьд хамгийн бага байсан ч 2-р хураалтаар гайхалтай нь ургацын байдлаар хамгийн өндөр гарсан. Өвчин хортонд бага нэрвэгддэг. Ургамлын өндрөөрөө дунд зэрэг ургадаг, навч нь жижиг дугуй, цайвар өнгөтэй.

‘Лацио‘: - Энэ сортын гол шинж нь дугуй навчтай, ургамал нь дунд зэргийн өндөртэй юм. Ургац мөн бусад үзүүлэлтийн хувьд дундаж үзүүлэлтийг үзүүлсэн.

Дээрхи сортуудаас бүх үзүүлэлтээр хамгийн сайн сорт байсангүй. Туршилтын эхэн үед Торнадо сортыг гайгүй хэмээн дүгнэж байсан ч хоёрдугаар хураалтаар энэ нь өөрчлөгдсөн. Өвчин хорлогчидод тэсвэртэй сорт нь Бизон байсан боловч ургацын байдлаар муу байсан. Харин үлдсэн хоёр сорт нь үзүүлэлтүүдээр муу үр дүн өгсөн.